W niedzielę, 7 lipca 2019 roku w Bonn zmarł Udo Edelmann, urodzony w 1938 roku w Landsbergu światowej sławy artysta szkła.
„Kiedy zobaczyłem pierwszy raz szklarza z tą długą rurką, którą wyciąga z pieca ze szkłem, pomyślałem, że on chyba wdmuchuje w to szkło swoją duszę”*
Na zawsze pozostanie w naszej pamięci.
Udo Edelmann — rzeźbiarz, projektant, projektant szkła, organizator wystaw, nauczyciel, jeden z czołowych artystów niemieckich w dziedzinie szkła artystycznego — urodził się w 1938 roku w Landsbergu (dzisiejszym Gorzowie Wielkopolskim). Mieszkał tutaj do 1945 roku, kiedy to wraz z rodziną musiał nagle uciekać na zachód. Już jako dziecko, w Trappenkamp (Schleswig-Holstein), zetknął się po raz pierwszy ze szkłem, które stało się pasją jego życia. Wczesne kontakty z przybyłymi tam, pochodzącymi z Sudetów, Śląska i Rumunii szklarzami kształtowały karierę dorastającego Udo Edelmanna. Żeby mieć profesjonalne podejście do szkła i posiadać o nim wiedzę, rozpoczął studia chemii i inżynierskie, a następnie zdobył wykształcenie w Szkole Zawodowej Obróbki Szkła w Rheinbachu (Glasfachschule), w której później był nauczycielem. Decydujące znaczenie w jego karierze zawodowej miała huta szkła w Ichendorf (Ichendorfer Glashütte), do której dołączył w 1970 roku. Szybko awansował z pozycji asystenta dyrekcji na dyrektora technicznego. Później przejął odpowiedzialność prawną i techniczną za firmę. W latach 1980-1982 huta szkła w Immenhausen (Süβmuth-Hütte Immenhausen) wyprodukowała pod jego nadzorem „Edycję rzymskiego szkła” („Edition römische Gläser”). Ponadto Edelmannowi powierzono rozbudowę i zarządzanie ośrodkiem szkoleniowym w Kassel we wszystkich zawodach szklarskich. Wielu renomowanych artystów szkła brało udział w jego kursach. Odbył dwuletnią praktykę w Szwecji, po czym przejął planowanie i budowę jednej z większych fabryk szkła w Chinach w Guangzhou (Kanton) oraz pełnił funkcję doradczą w Guatemali i Portugalii. Jego projekty weszły w produkcję firm Roldao (Marinha Grande, Portugalia) i Glassart Vidrio soplada (Guatemala C.A.). W latach dziewięćdziesiątych pracował w hucie szkła kryształowego (Mundglashütte „Harzkristall”) w Derenburgu/Harz, gdzie w trakcie praktycznej nauki zawodu przekazywał swoje doświadczenie studentom szkół artystycznych z Berlina, Hildesheimu i z renomowanej w czasach NRD kolebki artystów Zamku Giebichenstein koło Halle. W 1981 roku był kuratorem wystawy „Glaskunst 81” w Kassel, która przyczyniła się do przybliżenia do siebie młodych artystów szkła tworzących po obu stronach żelaznej kurtyny. W 1982 roku Udo Edelmann osiedlił się w Rheinbachu i na miejscu dawnego wodociągu otworzył wraz z żoną „Szklany Dom przy wieży ciśnień”, piec studia szkła był czynny do 2005 roku. W Rheinbachu powstawały różnorodne dzieła twórczości artystycznej w szkle i rozwijał się owocny dialog artystyczny. Udo Edelmannowi udało się ożywić na nowo technikę typu Graal (szkła wielowarstwowego), która powstała w Szwecji w 1917 roku. Zaprezentował ją w 1984 roku międzynarodowym ekspertom, Komitetowi Technicznemu Niemieckiego Towarzystwa Szkła na konferencji w Rheinbachu. W „Szklanym Domu przy wieży ciśnień” powstała jego własna linia produkcyjna, z wpływami żony. Na dużą uwagę zasługują wystawy organizowane przed świętami Bożego Narodzenia, na które zapraszano artystów z międzynarodowej sceny szkła oraz znanych projektantów. Wystawom towarzyszyły często warsztaty i demonstracje w hucie. Otworzył nimi nowe spojrzenie na szkło, dał różnorodne impulsy i przyczynił się do powstania u kolekcjonerów wielu kolejnych zbiorów szkła. Rheinbach zawdzięcza swój przydomek „miasta szkła” w dużej mierze artystycznej działalności i różnorodnej aktywności Udo i Chris Edelmannów. Prace artysty znajdują się w zbiorach muzealnych (Kunstgewerbemuseum Berlin, Corning Museum of Glass, Corning/N.Y., Hessisches Landesmuseum Darmstadt, Museum Kunstpalast Düsseldorf, Glasmuseum Frauenau, Victoria and Albert Museum, London, Hessisches Landesmuseum Kassel, Museum für Angewandte Kunst, Köln, Musée des arts décoratifs, Lausanne, Kulturgeschichtliches Museum Osnabrück, Glasmuseum Rheinbach, Württembergisches Landesmuseum, Stuttgart, Glasmuseet Ebeltoft).**
Udo Edelmann od 2012 roku utrzymywał kontakt z rodziną Broniszów z Gorzowa Wielkopolskiego. Jak sam podkreślał, dzięki pani Chriście Greuling z Bundesarbeitsgemeinschaft Landsberg/Warthe, Fundacji Landsberg, utrzymywał stałe kontakty z naszym miastem. Uważał, że Gorzów Wielkopolski jest doskonałym przykładem na to, jak daleko może rozwinąć się proces niemiecko-polskiego pojednania. W dniach od 22 kwietnia do 29 maja 2016 roku w Muzeum Lubuskim im. Jana Dekerta, w budynku Spichlerz w Gorzowie Wielkopolskim można było oglądać wystawę jego szklanych dzieł, zatytułowaną „Udo Edelmann — rzeźbiarz, projektant szkła, projektant”. Udo Edelmann zamierzał od tej pory co rok przyjeżdżać do Gorzowa Wielkopolskiego, by pooglądać miasto.
W zbiorach Muzeum Lubuskiego znajduje się rzeźba „Życie” jego autorstwa, którą ofiarował po wystawie zorganizowanej w Spichlerzu w 2016 roku oraz obiekt „Tanz II” wykonany eksperymentalną, drogą i ryzykowną w produkcji tzw. techniką Graala. Jest to dekoracja międzywarstwowa, kombinacja technik gorącej i zimnej, wynaleziona we francuskiej hucie szkła, a w 1916 roku odkryta ponownie w hucie szwedzkiej. Polega na nanoszeniu pudru na rozgrzaną warstwę szkła i przykrywaniu go drugą warstwą — w rezultacie otrzymuje się uwięziony między dwoma warstwami wizerunek. Udo Edelmann nauczył się „techniki Graala” w Szwecji, a po śmierci jej szwedzkiego odkrywcy przez pewien czas był jedynym artystą ją stosującym. Obiekt przekazał podczas wizyty w Muzeum Lubuskim 1 lipca 2017 roku.
Dnia 26 kwietnia 2017 roku Rada Miasta Gorzowa Wielkopolskiego przyznała Udo Edelmannowi Odznakę Honorową Miasta Gorzowa Wielkopolskiego, którą odebrał 8 maja 2018 roku z rąk wiceprzewodniczącego Rady Miasta Jana Kaczanowskiego.
*Udo Edelmann, Dusza Udo Edelmanna wdmuchana w szkło, rozm. przepr. Dariusz Barański, „Gazeta Wyborcza”, 22 kwietnia 2016 roku [online], [dostęp: 9 lipca 2019 roku], http://gorzow.wyborcza.pl/gorzow/1,36844,19957653,dusza-udo-edelmanna-wdmuchana-w-szklo.html?disableRedirects=true
**Na podstawie: Ruth Fabritius, Udo Edelmann. Rzeźbiarz, projektant szkła, projektant, Rheinbach 2016.
