W Gorzowie Wielkopolskim 30 stycznia to wyjątkowa data. To święto Miasta, jego dawnych i obecnych mieszkańców. Tego dnia w 1945 roku rozpoczął się nowy rozdział w Jego dziejach. To szczególny czas, kiedy nie tylko pamiętamy o wspólnej historii i dziedzictwie niemiecko-polskim, ale również a może przede wszystkim o pojednaniu – pomimo tragicznych doświadczeń.
Przez całe lata, począwszy od 1946 roku, 30 stycznia obchodzono uroczyście przy dźwiękach wojskowych werbli jako dzień „powrotu Gorzowa do macierzy”. Warto zauważyć, iż 30 stycznia 1945 roku miasto zostało wprawdzie zajęte przez wojska radzieckie, jednak polska administracja powstała dopiero w dwa miesiące później (28 marca). Pełną suwerenność w mieście polskie władze uzyskały jeszcze później, bo dopiero w sierpniu 1945 roku.
30 stycznia 1945 roku w późnych godzinach wieczornych 32. Korpus Piechoty wchodzący w skład 5. Armii Uderzeniowej (dowodzonej przez gen. Nikołaja Bierzarina) nie napotykając na większy opór, znalazł się w rejonie śródmieścia. Niemcy przygotowali dwa punkty obrony: w rejonach Friedebergerstrasse (ul. Franciszka Walczaka) oraz mostu na Warcie (który wysadzono prawdopodobnie w okolicach godziny 18:00). Nie widząc szans na utrzymanie miasta, żołnierze niemieccy opuścili je i wycofali się w kierunku Kostrzyna nad Odrą. W czasie zajęcia przez Rosjan Landsberga przebywało w nim ok. 30–50 tys. mieszkańców oraz znaczna liczba jeńców i robotników przymusowych (w tym ok. 1,5 tys. Polaków). Wojna wciąż trwała. Żołnierze Armii Czerwonej wykorzystując przyfrontowość terenu, plądrowali niemieckie mieszkania. Kradziono m.in. kosztowności, zegarki i aparaty fotograficzne. Rabowano i niszczono meble i sprzęty domowe. Efektem ich działalności były pożary i zniszczenie zwłaszcza centrum miasta. Strach, przerażenie, niepokój i wyczekiwanie to uczucia towarzyszące ówczesnym mieszkańcom.
Data 30 stycznia jest dla dawnych i obecnych mieszkańców bardzo ważna. W tym dniu od 1995 roku obchodzimy Dzień Pamięci i Pojednania. Ze względu na obostrzenia epidemiczne, w tym roku w dniu 30 stycznia nie dojdzie do spotkania polsko-niemieckiego. Tegoroczne uroczystości odbędą się wirtualnie, bez udziału publiczności, zwłaszcza gości z Niemiec. Dlatego filmowe relacje będą dostępne na profilach internetowych Miasta oraz gorzowskich instytucji kulturalnych.
W tym roku Muzeum Lubuskie przygotowało lekcję muzealną w formie filmu dokumentalnego, której tematem jest historia obchodów Dnia Pamięci i Pojednania. Można ją obejrzeć na kanale YouTube Muzeum Lubuskiego w dwóch wersjach językowych:
– polskiej
– niemieckiej
Przy okazji przypominamy, że w zeszłym roku z okazji 25 lat obchodów Dnia Pamięci i Pojednania pracownicy Muzeum przygotowali album jubileuszowy. Natomiast w drugim tomie czasopisma „Custodia. Rocznik Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim” (do pobrania tutaj: https://muzeumlubuskie.pl/2020/12/18/drugi-tom-rocznika-muzealnego/) został opublikowany artykuł Henryka Macieja Woźniaka pt. „Dzień Pamięci i Pojednania. O genezie idei, która stała się fundamentem gorzowskiej tożsamości”.
Film z lekcją muzealną oraz wyżej wspomniane publikacje są istotnym podsumowaniem minionego ćwierćwiecza obchodów Dnia Pamięci i Pojednania.
Agnieszka Dębska, Dział Ochrony Zbiorów
